Θεραπευτικές προσεγγίσεις στον καρκίνο του μαστού: Ο ρόλος της ακτινοθεραπείας

Του Δρ. Παντελή Σκάρλου, Ακτινοθεραπευτή-Ογκολόγου, B’ κλινική Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας, θεραπευτήριο Metropolitan

Ο καρκίνος του μαστού είναι μία από τις πιο συχνές μορφές καρκίνου στις γυναίκες. Για την θεραπεία του χρειάζεται πολυπαραγοντική  προσέγγιση, η οποία περιλαμβάνει την χειρουργική αφαίρεση, την ακτινοθεραπεία, την χημειοθεραπεία, στοχεύουσες μοριακές θεραπείες και την ορμονοθεραπεία καθώς και το συνδυασμό των παραπάνω θεραπειών.

Η ακτινοθεραπεία είναι μια θεραπεία η οποία γίνεται τοπικά στο μαστό μετά από ογκεκτομή ή στο θωρακικό τοίχωμα μετά από μαστεκτομή. Ορισμένες φορές μπορεί να περιλαμβάνει λεμφαδένες της περιοχής που βρίσκεται κοντά στην κλείδα ή την μασχάλη.

Η ακτινοθεραπεία ενδείκνυται σχεδόν πάντοτε στην αντιμετώπιση διηθητικού καρκίνου του μαστού (αλλά και στις περισσότερες περιπτώσεις μη διηθητικού καρκίνου του μαστού) μετά από χειρουργείο ογκεκτομής με διατήρηση του πάσχοντος μαστού. Συγκεκριμένα, η χρήση της ακτινοβολίας καθιστά δυνατό το συντηρητικό χειρουργείο του μαστού, επιτρέποντας τα ίδια ποσοστά επιτυχίας με τη μαστεκτομή.

Όσον αφορά στις περιπτώσεις που ο όγκος έχει αντιμετωπιστεί με μαστεκτομή, η ακτινοθεραπεία έχει συγκεκριμένες ενδείξεις που σχετίζονται με την ύπαρξη διηθημένων μασχαλιαίων λεμφαδένων, το μέγεθος του όγκου κ.α. και στις περιπτώσεις αυτές έχει φανεί ότι αυξάνει τόσο τον τοπικό έλεγχο της νόσου, όσο και τη συνολική επιβίωση των ασθενών.

Η ακτινοθεραπεία επίσης χρησιμοποιείται ευρέως και στις ασθενείς που έχουν μεταστατικό καρκίνο μαστού για ανακούφιση των συμπτωμάτων ( π.χ. οστικές και εγκεφαλικές μεταστάσεις)

Όσον αφορά στις πιθανές παρενέργειες της ακτινοθεραπείας στον μαστό αυτές διακρίνονται σε οξείες και απώτερες (μακροπρόθεσμες).

Οι οξείες παρενέργειες είναι:

• Τοπικές αντιδράσεις στο δέρμα όπως  ερεθισμός,  ξηροδερμία και απολέπιση (ξεφλούδισμα).
• Κόπωση: Κοινό σύμπτωμα λόγω της καθημερινής θεραπείας.
• Αλλαγές στο μέγεθος ή και τη σύσταση του μαστού.

Οι Απώτερες / Μακροπρόθεσμες επιπλοκές είναι σπανιότερες και συνήθως πιο σοβαρές, όπως προβλήματα στους πνεύμονες ή την καρδιά.

Σήμερα κατανοώντας βαθύτερα την βιολογία του καρκίνου του μαστού και εκμεταλλευόμενοι τις πολύ υψηλές τεχνολογίες, μπορούμε να ελαχιστοποιήσουμε τις παρενέργειες και να προσφέρουμε στους ασθενείς μας το καλύτερο δυνατό ογκολογικό-ακτινοθεραπευτικό αποτέλεσμα.

 Πιο συγκεκριμένα, η ακτινοθεραπεία διαμορφούμενης έντασης (Intensity Modulated Radiotherapy – IMRT), μια βελτιωμένη εκδοχή της 3D-CRT που επικεντρώνει τη δόση στο στόχο αποφεύγοντας καλύτερα τους φυσιολογικούς ιστούς, κερδίζει συνεχώς έδαφος τα τελευταία χρόνια. Η εφαρμογή της IMRT έκανε απαραίτητη τη χρησιμοποίηση ολοένα και πιο σύγχρονων, μεγαλύτερης ακρίβειας συστημάτων απεικόνισης του ακτινοβολούμενου στόχου πριν από την εκάστοτε συνεδρία ακτινοθεραπείας (Ακτινοθεραπεία υπό απεικονιστική καθοδήγηση – Image Guided Radiotherapy – IGRT).

Επίσης η εισαγωγή της 4^ης διάστασης στην ακτινοθεραπεία και ειδικότερα στον καρκίνο του μαστού (DIBH), μια τεχνική που χρησιμοποιεί την εισπνοή για να απομακρύνει την καρδιά από την περιοχή που ακτινοβολείται, μειώνοντας τον κίνδυνο βλάβης στην καρδιά. Η τεχνική DIBH επιτρέπει να προσαρμόζουμε την ακτινοθεραπευτική δόση κατά την εισπνοή όταν η καρδιά είναι μακριά από το μαστό. Χρησιμοποιείται κυρίως σε περιπτώσεις ακτινοβόλησης του αριστερού μαστού.

Είναι σημαντικό η λήψη της θεραπευτικής απόφασης να λαμβάνεται μετά από ενημέρωση της ασθενούς για τις θεραπευτικές επιλογές και τις πιθανές επιπλοκές ή τοξικότητες που τις συνοδεύουν. Για παράδειγμα, η χρήση IMRT τεχνικής με DIBH έχει μεγαλύτερο όφελος σε μια νέα γυναίκα, με όγκο αριστερού μαστού προσφέροντας μεγαλύτερη προστασία της καρδιάς, η οποία βρίσκεται όπισθεν του αριστερού μαστού, με αποτέλεσμα την μείωση του κινδύνου εμφάνισης στεφανιαίας νόσου στο μέλλον.

Επιπλέον μια τεχνική που κερδίζει έδαφος τα τελευταία χρόνια είναι η μερική ακτινοβόληση του μαστού (PBI). Βασίζει την φιλοσοφία της στην ακτινοβόληση μόνο της κοίτης του όγκου και όχι ολόκληρου του μαστού και σήμερα μπορεί να εφαρμοστεί με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα για μια συγκεκριμένη υποομάδα ασθενών χαμηλού κινδύνου.

  Τέλος η  χρήση τεχνητής νοημοσύνης (Α.Ι.) και οι αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης αναμένεται να βοηθήσουν στην ανάλυση μεγάλων δεδομένων (big data) από ασθενείς και στη βελτιστοποίηση των σχεδιασμών θεραπείας. Η AI μπορεί να εντοπίζει καλύτερα τους ασθενείς που θα ανταποκριθούν καλύτερα στην ακτινοθεραπεία και να προσαρμόζει τις θεραπείες με βάση την ατομική πρόγνωση.

Το παρόν αλλά και το μέλλον της αντιμετώπισης του καρκίνου του μαστού στην ακτινοθεραπεία προσανατολίζεται σε πιο εξατομικευμένες και στοχευμένες προσεγγίσεις (personalized medicine). Με τη βελτίωση της μοριακής ογκολογίας και την βαθύτερη κατανόηση της βιολογίας των όγκων, η ακτινοθεραπεία προσαρμόζεται στις ατομικές ανάγκες κάθε ασθενούς.

Χρησιμοποιώντας πληροφορίες από βιοδείκτες, οι Ακτινοθεραπευτές-Ογκολογοι μπορούν να προσαρμόσουν τις δόσεις ακτινοβολίας και να εντοπίσουν τις γυναίκες που ενδεχομένως χρειάζονται λιγότερη ή και καθόλου ακτινοθεραπεία.

Όλες αυτές οι εξελίξεις βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των ασθενών μας με καρκίνο του μαστού, φέρνοντας νέες δυνατότητες στην ακτινοθεραπεία.

Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό οι θεραπευτικές αποφάσεις να συζητούνται και να λαμβάνονται στο ογκολογικό συμβούλιο για να καθοριστεί το κατάλληλο θεραπευτικό πλάνο με βάση το στάδιο, το μοριακό προφίλ, τους βιοδείκτες, τη γενική κατάσταση και τις επιθυμίες της κάθε ασθενούς.