Κληρονομικός καρκίνος μαστού - H γνώση είναι δύναμη
Της Έλενας Φούντζηλα, Παθολόγος – Ογκολόγος Κλινική «Άγιος Λουκάς», Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, Γερμανικό Ογκολογικό Κέντρο
Σε ένα ποσοστό 5-10% των ασθενών με καρκίνο μαστού βρίσκουμε μεταλλάξεις, δηλαδή συγκεκριμένες αλλαγές στο DNA μας, που σχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου. Δηλαδή, τα άτομα που έχουν αντίστοιχες μεταλλάξεις έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.
Ο κίνδυνος αυτός είναι διαφορετικός ανάλογα με το γονίδιο που έχει τη μετάλλαξη. Η διάγνωση μεταλλάξεων που προδιαθέτουν στην ανάπτυξη καρκίνου πραγματοποιείται με ανάλυση δείγματος αίματος ή σάλιου.
Πριν το γονιδιακό έλεγχο θα πρέπει το άτομο να ενημερώνεται εκτενώς για το τι σημαίνει ένα θετικό ή ένα αρνητικό αποτέλεσμα, ώστε να αποφασίζει ώριμα, εάν θέλει να αποκτήσει αυτήν την πληροφορία. Επιπλέον, είναι απαραίτητο να λάβει το άτομο όλες τις απαραίτητες πληροφορίες και για τους τρόπους που μπορεί να προστατευτεί και να μειώσει τον κίνδυνο καρκίνου.
Υπάρχουν ευτυχώς πάρα πολλοί τρόποι προστασίας των ατόμων, με σκοπό την πρόληψη ή την έγκαιρη διάγνωση, που στοχεύουν στην ελάττωση του κινδύνου εμφάνισης συγκεκριμένων τύπων καρκίνου. Η πληροφορία είναι σημαντική και για τον ασθενή με καρκίνο αλλά και για τους υγιείς συγγενείς του.
Πώς κληρονομούνται αυτές οι μεταλλάξεις;
Οι μεταλλάξεις αυτές κληρονομούνται είτε από την μητέρα είτε από τον πατέρα. Κάθε απόγονος έχει 50% πιθανότητα να κληρονομήσει την αντίστοιχη μετάλλαξη. Οι μεταλλάξεις κληρονομούνται από γενιά σε γενιά, χωρίς να παραλείπεται η ενδιάμεση γενιά, όπως ακούγεται συχνά.
Υπάρχει ένα γονίδιο που σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνο μαστού;
Υπάρχουν διάφορα γονίδια που φαίνεται ότι σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου. Το μεγαλύτερο ποσοστό μεταλλάξεων που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου μαστού αφορά τα γονίδια BRCA1 και BRCA2. Επίσης, υπάρχουν και άλλα γονίδια που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου μαστού, συμπεριλαμβανομένου των PTEN, TP53, CDH1, PALB2, ATM και CHEK2 σε μικρότερα ποσοστά.
Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου διαφέρει ανάλογα με το γονίδιο που φέρει τη μετάλλαξη αλλά και το είδος της μετάλλαξης. Κάποια από τα γονίδια έχουν συσχετιστεί με μικρότερες πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου μαστού σε σχέση με τα υπόλοιπα. Το ότι υπάρχει μία τέτοια μετάλλαξη δε σημαίνει ότι το άτομο θα νοσήσει σίγουρα από καρκίνο. Απλά είναι μεγαλύτερη η πιθανότητα σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Θα πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι και οι άντρες κινδυνεύουν από καρκίνο μαστού, σε πολύ μικρότερο βέβαια ποσοστό.
Υπάρχουν όμως και γονίδια «ενδιάμεσης επικινδυνότητας», των οποίων οι μεταλλάξεις σχετίζονται με μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου, συγκριτικά με τον κίνδυνο που επιφέρουν οι μεταλλάξεις στα γονίδια BRCA1 και BRCA2.
Έτσι λοιπόν, ανάλογα με το γονίδιο που φέρει τη μετάλλαξη, το είδος της μετάλλαξης αλλά και πολλούς άλλους παράγοντες τα πρωτόκολλα παρακολούθησης και πρόληψης των καρκίνων διαφέρουν και εξατομικεύονται.
Νοσούν όλες οι γυναίκες που έχουν μεταλλάξεις στα γονίδια που αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο μαστού;
Όχι. Μία γυναίκα που φέρει μία κληρονομούμενη μετάλλαξη σε ένα από τα γονίδια που προαναφέρθηκαν έχει αυξημένο κίνδυνο να νοσήσει από καρκίνο μαστού σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι θα νοσήσει σίγουρα κατά τη διάρκεια της ζωής της. Συναντάμε συχνά άτομα μεγάλης ηλικίας που έχουν μετάλλαξη σε κάποιο από αυτά τα γονίδια αλλά δεν έχουν νοσήσει ποτέ από καρκίνο.
Ποια είναι τα πιθανά αποτελέσματα του γονιδιακού ελέγχου;
Το αποτέλεσμα του γονιδιακού ελέγχου μπορεί να είναι αρνητικό, όταν δεν ανιχνεύεται κάποια μετάλλαξη στα γονίδια που ελέγχθηκαν. Στην περίπτωση αυτή δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος για καρκίνο. Θα πρέπει το αποτέλεσμα να αξιολογηθεί με βάση τα υπόλοιπα στοιχεία από το ατομικό ιστορικό, όπως επίσης και από το οικογενειακό ιστορικό του ατόμου.
Το αποτέλεσμα του γονιδιακού ελέγχου θεωρείται θετικό, όταν ανιχνεύεται μία παθογόνος μετάλλαξη, δηλαδή μία μετάλλαξη σε ένα γονίδιο, που σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο ορισμένων τύπων καρκίνου. Επιπρόσθετα, μπορεί να ανιχνευτεί και μία καλοήθης αλλαγή, δηλαδή μία γενετική αλλαγή σε ένα γονίδιο, η οποία δε φαίνεται να επηρεάζει τη λειτουργία της αντίστοιχης πρωτεΐνης, και δε σχετίζεται με αυξημένη προδιάθεση καρκίνου.
Τέλος, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι υπάρχει περίπτωση να ανιχνευτεί μία αλλαγή άγνωστης κλινικής σημασίας (variant of uncertain significance, VUS) σε κάποια από τα γονίδια που θα ελεγχθούν. Πρόκειται για αλλαγές, οι οποίες δε γνωρίζουμε εάν πραγματικά σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι δε δικαιούμαστε να κάνουμε καμία σύσταση με βάση μία
αλλαγή άγνωστης κλινικής σημασίας γιατί δεν ξέρουμε αν πραγματικά σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου.
Ποια είναι τα οφέλη του γονιδιακού ελέγχου;
- Νέες θεραπευτικές επιλογές
Πλέον υπάρχουν καινοτόμες θεραπείες οι οποίες είναι ιδιαίτερα δραστικές σε ασθενείς με συγκεκριμένες κληρονομούμενες μεταλλάξεις - Τροποποίηση θεραπευτικού πλάνου
Με βάση αυτήν την πληροφορία μπορεί να τροποποιηθεί το θεραπευτικό πλάνο της ασθενούς. Για παράδειγμα μπορεί να επιλεγεί μία πιο δραστική επέμβαση, ή να προστεθεί ένα επιπλέον φάρμακο στη θεραπεία του ασθενούς - Πρόληψη
Υπάρχουν πολλοί τρόποι να προστατευτεί ένα άτομο από διάφορους τύπους καρκίνου. Ανάλογα με το φύλο, την ηλικία, το γονίδιο που έχει τη μετάλλαξη, αν πρόκειται για ασθενή ή για υγιή δίνουμε και τις αντίστοιχες συστάσεις. - Έγκαιρη διάγνωση
Με βάση αυτήν την πληροφορία μπορεί να ακολουθήσει το άτομο (είτε υγιές είτε ένας ασθενής που έχει ήδη νοσήσει) προγράμματα εντατικοποιημένης παρακολούθησης, με σκοπό την έγκαιρη διάγνωση νεοπλασμάτων. Παραδείγματος χάριν, μπορεί να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα συνδυασμού ψηφιακής και μαγνητικής μαστογραφίας, ή ένα πρόγραμμα συχνών κολονοσκοπήσεων ανάλογα με το γονίδιο που φέρει τη μετάλλαξη και τους καρκίνους από τους οποίους κινδυνεύει. Το πλάνο παρακολούθησης ή θεραπευτικής αντιμετώπισης εξατομικεύεται ανάλογα με την ηλικία του ατόμου, το οικογενειακό ιστορικό, το γονίδιο που φέρει τη μετάλλαξη και πολλούς άλλους παράγοντες.