Ομιλία Γ. Φούντζηλα στο 31ο Ελληνικό Συνέδριο Κλινικής Ογκολογίας

Αγαπητά μέλη της ΕΟΠΕ,
Αξιότιμοι προσκεκλημένοι,
Κυρίες και κύριοι,
Ευχαριστώ το ΔΣ της ΕΟΠΕ για την ιδιαίτερα τιμητική πρόσκληση να συμμετάσχω στην Τελετή Έναρξης του 31ου Ελληνικό Συνεδρίου Κλινικής Ογκολογίας.

Παρ’ όλο που η ομιλία μου αφορά στην Έρευνα στην Ογκολογία στην Ελλάδα θα αναφερθώ ακροθιγώς σε ορισμένα επιδημιολογικά δεδομένα για τον καρκίνο παγκοσμίως αλλά και στη χώρα μας απλώς για να κατανοήσουμε μέσα από τους αριθμούς το μέγεθος του προβλήματος στην υγεία και την οικονομία καθώς αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου παγκοσμίως ακολουθούμενος από τα καρδιακά νοσήματα και τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. Υπολογίζεται ότι το 2040 ο αριθμός των νέων περιπτώσεων καρκίνου θα αυξηθεί παγκοσμίως και θα αγγίξει από τα 19.5 με στοιχεία του 2020 τα 29 εκατομμύρια μια αύξηση δηλαδή κοντά στο 47%. Είναι προφανές λοιπόν ότι ο καρκίνος συνιστά μια σημαντική απειλή για την ανθρωπότητα λόγω του υπέρογκου φυσικού συναισθηματικού και οικονομικού φορτίου που βαρύνει τους ανθρώπους τις κυβερνήσεις και τις κοινωνίες γενικώς.
Στην Ελλάδα σύμφωνα με στοιχεία του Global Cancer Observatory εκτιμάται ότι περίπου 33.000 ασθενείς καταλήγουν ετησίως από καρκίνο.

Θα πρέπει όμως να τονιστεί ότι ο αριθμός αυτός είναι κατά προσέγγιση καθώς η Ελλάδα ήταν μέχρι πρόσφατα μια από τις 4-5 εναπομείνασες χώρες της Ευρώπης που δεν είχε αναπτύξει Εθνικό Αρχείο Νεοπλασιών παρά τον πακτωλό Εθνικών και Ευρωπαϊκών Κονδυλίων που είχαν κατά καιρούς διατεθεί για τον σκοπό αυτόν και το γεγονός από μόνο του αποτελούσε Εθνική ντροπή. Ευτυχώς, χάρη στις συνεχείς προσπάθειες κατά την τελευταία 15ετία της Εταιρείας μας αλλά και άλλων Επιστημονικών Φορέων και χάρη στον πολιτικό ακτιβισμό της παρούσας πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Υγείας ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε και ήδη η διαδικασία καταγραφής των ασθενών με καρκίνο βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη.

Έχοντας κατά νου ότι η Ελλάδα εντάσσεται σε ένα Ευρωπαϊκό και κατ’επέκταση σε ένα διεθνές πλαίσιο έρευνας για τον καρκίνο, θα πρέπει να κοιτάξουμε τη μεγάλη εικόνα για να βρούμε τη θέση μας στον κόσμο. Όπως απεικονίζεται στη διαφάνεια οι ΗΠΑ είναι η χώρα που δαπανά τα μεγαλύτερα ποσά για έρευνα στον καρκίνο παγκοσμίως καθώς το 44% των φορέων που χρηματοδοτούν ερευνητικές προτάσεις που αφορούν στον καρκίνο βρίσκονται εκεί, συγκριτικά με το 21% που βρίσκονται στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο και 16% στην Ασία.

Ολοκληρώνοντας τη σύντομη αυτή εισαγωγή θα περάσω στο κύριο θέμα της ομιλίας μου που είναι η Έρευνα στον καρκίνο αναφέροντας τους 3 κύριους πυλώνες πάνω στους οποίους αυτή στηρίζεται, δηλαδή την Κλινική Έρευνα που αφορά κυρίως στις Κλινικές Δοκιμές τη Μεταφραστική Έρευνα και τη Βασική Έρευνα.

Τα πλεονεκτήματα για τους ασθενείς από τη συμμετοχή σε κλινικές μελέτες είναι προφανή καθώς έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε καινοτόμες θεραπείες κάποιες από τις οποίες θα αποδειχθούν αποτελεσματικές στη συνέχεια πολύ πριν αυτές οι θεραπείες εγκριθούν από τις Κανονιστικές Αρχές για την εφαρμογή τους στην Κλινική Πράξη. Ακόμα και σε μελέτες φάσης στις οποίες η υπό εξέταση θεραπεία δεν θα αποδειχθεί αποτελεσματική οι
συμμετέχοντες ασθενείς έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι θα έχουν καλύτερη πρόγνωση από αντίστοιχους ασθενείς που θεραπεύονται εκτός πλαισίου Κλινικών Μελετών .

Παρατηρώντας τις επόμενες 2 διαφάνειες γίνεται φανερό ότι ο αριθμός των κλινικών μελετών είναι σημαντικά μεγαλύτερος στις προηγμένες οικονομικά χώρες με υψηλό ΑΕΠ όπως της Βόρειας Αμερικής της Δ. Ευρώπης ή της Άπω Ανατολής.

Στην Ευρώπη η χώρα μας βρίσκεται κάπου στη μέση από την άποψη του αριθμού κλινικών δοκιμών αλλά η κατάσταση κατά την τελευταία τριετία δείχνει σημάδια βελτίωσης.

Η έγκριση της κυκλοφορίας ενός νέου φαρμάκου δεν εγγυάται αυτομάτως την έγκαιρη πρόσβαση των ασθενών στο αδειοδοτημένο αυτό φάρμακο. Το κρίσιμο ερώτημα είναι πόσο μακρά είναι η καθυστέρηση η οποία προφανώς διαφέρει από χώρα σε χώρα. Οι καθυστερήσεις γενικώς έχουν αρνητικό αντίκτυπο στους ασθενείς καθώς υπολογί εται ότι κάθε καθυστέρηση 4 εβδομάδων αυξάνει τον κίνδυνο θανάτου από τον καρκίνο κατά 10% περίπου. Η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Φαρμακοποιών διεξήγαγε μια σχετική έρευνα (W. .I.T.) και διαπίστωσε ότι ο χρόνος πρόσβασης στα νέα φάρμακα ήταν σημαντικά συντομότερος στις χώρες της Βόρειας και Δυτικής υρώπης σε αντίθεση με τις χώρες της νατολικής και ότιας υρώπης. Η Ελλάδα βρίσκεται λίγο κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο με 447 ημέρες.

Η εφαρμογή του νέου Ευρωπαϊκού Κανονισμού για τις Κλινικές Δοκιμές με παράλληλη έναρξη της λειτουργίας του Πληροφοριακού Συστήματος Κλινικών Δοκιμών (CTIS) πιστεύεται ότι θα αυξήσει τη διαφάνεια γύρω από τις διαδικασίες και τα αποτελέσματα των Κλινικών Μελετών με συνέπεια την ενίσχυση της εμπιστοσύνης και επομένως της συμμετοχής ασθενών που είναι το ητούμενο ενώ παράλληλα θα συντομεύσει τον χρόνο έγκρισης για την έναρξη διεξαγωγής των κλινικών μελετών προς όφελος των ασθενών.

Στο σημείο αυτό θέλω να τονίσω με έμφαση την προσωπική μου άποψη ότι οι κλινικές μελέτες σχεδιά ονται και διεξάγονται για τους ασθενείς. Το
κυριότερο όφελος από αυτές για μια οικονομία είναι η έγκαιρη και ισότιμη πρόσβαση των ασθενών σε θεραπείες που ενδεχομένως θα αλλάξουν τη φυσική πορεία της νόσου και θα προσφέρουν καλύτερη και μεγαλύτερη επιβίωση. Τα οφέλη για την εθνική οικονομία που διαφημίζονται σε κάθε ευκαιρία από τους εκπροσώπους κρατικών φορέων έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Αυτό είναι καλό να το έχουν υπ’ όψιν τους οι Πολιτικές Ηγεσίες ή οι εκπρόσωποι της Φαρμακευτικής Βιομηχανίας όταν διοργανώνουν ημερίδες με σκοπό την καλλιέργεια και προώθηση της κουλτούρας των κλινικών μελετών στη χώρα μας.

Στην Ελλάδα, ενώ έχουμε σημαντικές τεχνολογικές υποδομές και αρκετά Ερευνητικά ινστιτούτα με σημαντικό διεθνώς αναγνωρισμένο έργο στη
βασική έρευνα, εντούτοις η εφαρμοσμένη έρευνα (τόσο κλινική όσο και η μεταφραστική) στον καρκίνο δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη.

Όσον αφορά στην κλινική έρευνα αυτή χαρακτηρίζεται κυρίως από συμμετοχικές προσπάθειες Ογκολογικών Κλινικών ή Τμημάτων τόσο του
Κρατικού όσο και του ιδιωτικού Τομέα σε Διεθνείς Κλινικές Δοκιμές οι οποίες σχεδιάζονται και επιτηρούνται από τη Φαρμακευτική Βιομηχανία.

Επιχειρώντας να ενισχύσει την Εθνική προσπάθεια για την έρευνα η οποία αποτελεί και συνταγματική υποχρέωση το Υπουργείο Παιδείας Έρευνας
και Θρησκευμάτων προχώρησε το 2016 στην Ίδρυση ενός δρύματος χρηματοδότησης της έρευνας του Ελληνικού δρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ). Κύριοι στόχοι είναι η στήριξη της ελεύθερης έρευνας και καινοτομίας και η στήριξη νέων ερευνητών μέσω υποτροφιών και υποψηφίων διδακτόρων ερευνητών και μελών του Διδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού των Πανεπιστημίων με ερευνητικά έργα.

Το Ελληνικό Δίκτυο Μοριακής Ογκολογίας (ΕΔΙΜΟ) συγκροτήθηκε τον Μάιο του 2022 ως συνέχεια του Εθνικού Δικτύου ατρικής Ακριβείας. Αφορά μία
σύμπραξη ελληνικών ερευνητικών κέντρων, πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, νοσοκομειακών κλινικών και εργαστηρίων. Κύριος στόχος του δικτύου είναι η προσφορά δωρεάν υπηρεσιών γενετικής/μοριακής ογκολογίας.

Πέραν αυτών, ανεξάρτητες Ερευνητικές Ομάδες χωρίς στήριξη από Εθνικούς πόρους προσπαθούν να διεξάγουν κλινική και μεταφραστική
έρευνα ξεπερνώντας μύρια εμπόδια γραφειοκρατίας διαχείρισης νομικής φύσεως υποχρηματοδότησης κλπ. Εξ’ όσων γνωρίζω υπάρχουν 3 Συνεργαζόμενες Ερευνητικές Ομάδες, οι οποίες καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της ακαδημαϊκώς ανεξάρτητης Κλινικής Έρευνας στην Ογκολογία στην χώρα μας. Ζητώ συγγνώμη εκ των προτέρων εάν έχω παραλείψει κάποια άλλη την δραστηριότητα της οποίας δεν γνωρίζω.

Είναι 1. Η ομάδα μελέτης λασματοκυτταρικών Δυσκρασιών της ελληνικής αιματολογικής εταιρείας, που εκπροσωπείται κυρίως από το Αιματολογικό-Ογκολογικό Τμήμα της Θεραπευτικής Κλινικής του ΕΚΠΑ με διεθνώς αναγνωρισμένο έργο σε ιατρικά περιοδικά υψηλού κύρους.

Η δεύτερη Ομάδα είναι η ελληνική ογκολογική ερευνητική ομάδα η οποία ιδρύθηκε το 2002 με επικεφαλής τον Καθηγητή κ. Γεωργούλια, ψυχή και
καρδιά της Ομάδας

με πολυετή παρουσία και δραστηριότητα στη χώρα μας και πλούσιο ερευνητικό έργο τόσο στην κλινική όσο και στη μεταφραστική έρευνα πάρα
πολλές δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά με υψηλό συντελεστή εμβέλειας και φυσικά παρουσιάσεις σε Διεθνή Συνέδρια.

Η τρίτη Ομάδα είναι η ελληνική συνεργαζόμενη ογκολογική ομάδα (Hellenic Cooperative Oncology Group, HeCOG) η οποία ιδρύθηκε το 1990.
Στο δίκτυο της περισσότερο γνωστή ως σήμερα συμμετέχουν 32 Ογκολογικές Κλινικές ή Ογκολογικά Τμήματα στην Ελλάδα και την Κύπρο. Kύριοι στόχοι της Ομάδος είναι η προώθηση της Κλινικής και μεταφραστικής έρευνας στην Ογκολογία η καλύτερη εκπαίδευση ατρών ή άλλων επιστημόνων με συναφές γνωστικό αντικείμενο και η μελέτη νέων μεθόδων θεραπείας στον καρκίνο.

Το μεγαλύτερο μέρος της μεταφραστικής έρευνας διεξάγεται στο Εργαστήριο Μοριακής Ογκολογίας (ΕΜΟ) το οποίο ιδρύθηκε και λειτουργεί στη Θεσσαλονίκη ως παράρτημα του ΕΛIΕΚ με Διευθύντρια τη διακεκριμένη βιολόγο Δρ. Κυριακή Παπαδοπούλου.

Ένας από τους βασικούς παράγοντες επιτυχίας της είναι οι ερευνητικοί της πόροι με σημαντικό ορόσημο τη δημιουργία της Βιοτράπεζας το 1999. Η HeCOG υπήρξε από τους πρωτοπόρους στην Ευρώπη στην ανάπτυξη Βιοτράπεζας για τη μελέτη του καρκίνου επιτυγχάνοντας έτσι έναν από τους θεμελιώδεις στόχους των ιδρυτών της.

Η Βιοτράπεζα διαθέτει σήμερα έναν εντυπωσιακό αριθμό δειγμάτων βιολογικού υλικού τα οποία συνοδεύονται από πλήρη, λεπτομερή και
αξιόπιστα κλινικά και παθολογοανατομικά δεδομένα, καταγεγραμμένα στην ηλεκτρονική βάση της η οποία ανανεώνεται συνεχώς.

Παρά τα εμπόδια και τις προκλήσεις η HeCOG έχει πραγματοποιήσει την τελευταία δεκαετία πάνω από 30 κλινικές μελέτες εγκεκριμένες από τον ΕΜΑ
και περισσότερα από 100 πρωτόκολλα μεταφραστικής έρευνας. Αυτές οι πρωτοβουλίες έχουν οδηγήσει σε πάνω από 700 δημοσιεύσεις σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά με συνολικό δείκτη εμβέλειας που ξεπερνά το 3.225 και περισσότερες από 40.000 ετεροαναφορές.

Αποτιμώντας το ερευνητικό έργο των Ελλήνων επιστημόνων θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν ότι παραμένουν βασικές προκλήσεις όπως είναι

1. Η έλλειψη προστατευμένου ρόνου για τους ερευνητές λόγω έλλειψης προσωπικού και ερευνητών ιδιαίτερα στα δημόσια και πανεπιστημιακά νοσοκομεία η οποία περιορίζει την ικανότητά τους να επικεντρωθούν πλήρως στην προώθηση επιστημονικών έργων εν μέσω έντονου ανταγωνισμού.
2. Πολυπλοκότητα των ρυθμιστικών διαδικασιών που συχνά απαιτούν συμμόρφωση με αυστηρές και πολύπλοκες ρυθμιστικές διαδικασίες οι οποίες μπορεί να καθυστερήσουν την έναρξη και την υλοποίηση κλινικών μελετών.
3. Γραφειοκρατικές προκλήσεις και περιορισμοί λόγω της Ελληνικής νομοθεσίας
4. Το πιο σημαντικό η μη-εξασφάλιση σταθερής χρηματοδότησης που παραμένει ένα διαρκές εμπόδιο για τα Πανεπιστήμια και τα Ερευνητικά
   ινστιτούτα για τη διεύρυνση του ερευνητικού ορίζοντα λόγω υποστελέχωσης και μη επικαιροποίησης του τεχνολογικού εξοπλισμού.
   Στην χώρα μας όσον αφορά στην Εθνική Χρηματοδότηση για την Έρευνα και Ανάπτυξη ως ποσοστό επί του ΑΕΠ νομίζω πως μπορούμε να πούμε ότι ιδιαίτερα την τελευταία τριετία σημειώθηκε μία αξιοσημείωτη άνοδος που ανέρχεται στο 1,49% αρκετά υψηλότερο του 0,6% που από
   μόνο του χαρακτήριζε την έλλειψη ερευνητικής κουλτούρας στα χρόνια πριν την έλευση της οικονομικής κρίσης.
   Βέβαια θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε αντικειμενικά ότι είμαστε ακόμα πολύ πίσω από χώρες – γίγαντες στον τομέα της χρηματοδότησης
   της έρευνας όπως το Ισραήλ η Ν. Κορέα η Ιαπωνία οι ΗΠΑ καθώς και οι περισσότερες χώρες της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης στις οποίες το
   ποσοστό αυτό κυμαίνεται γύρω ή πάνω του 3%.

Παρά τα μύρια προβλήματα που προανέφερα όλη η Ογκολογική Κοινότητα πιστεύουμε ότι έρχονται αδιανόητες μέχρι πρόσφατα πρόοδοι στην έρευνα του καρκίνου που αδιαμφισβήτητα θα αυξήσουν κατά πολύ την επιβίωση και θα βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των ασθενών με καρκίνο μετατρέποντας τη βιολογική συμπεριφορά πολλών νεοπλασμάτων και τις επιπτώσεις τους στην καθημερινότητα των ασθενών σε παρόμοιες με αυτές μιας χρόνιας νόσου.

Κατά την προσωπική μου άποψη αυτές είναι περιφραστικά οι καινοτομίες που θα διαμορφώσουν ουσιαστικά το μέλλον της έρευνας στον καρκίνο τα αμέσως επόμενα χρόνια α) τεχνητή νοημοσύνη β) υγρή βιοψία γ) εξατομικευμένη ιατρική δ)τηλεϊατρική ε) τροποποιημένη ανοσοθεραπεία στ) ρομποτική χειρουργική ζ)νανοτεχνολογία και η) τεχνολογία mRNA -εμβόλια.

Μια αντιπροσωπευτική κλινική μελέτη που ενσωματώνει πολλές από αυτές τις καινοτομίες αυτές είναι η μελέτη CLIMENTIN της HeCOG, τα
αποτελέσματα της οποίας θα παρουσιαστούν όπως και πέρυσι στο φετινό meeting της ASCO.

Εντυπωσιακή είναι η τεχνολογία m που αποδείχθηκε σωτήρια στην περίπτωση της πανδημίας COVID-19 με την ταχύτατη παραγωγή
εμβολίων. Σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη κλινικές μελέτες με αυτού του τύπου εμβόλια σε ασθενείς με αδενοκαρκίνωμα νεφρού (με πολύ
υποσχόμενα αποτελέσματα) παγκρέατος, παχέος εντέρου και της κεφαλής και του τραχήλου.

Κλείνοντας θέλω να ευχαριστήσω τους ασθενείς και τα μέλη των οικογενειών τους για την έμπρακτη εμπιστοσύνη τους προς τους Έλληνες ερευνητές με τη συμμετοχή σε κλινικές μελέτες και τη δωρεά βιολογικού υλικού για έρευνα τα μέλη και τους συνεργάτες στη για τη μακρόχρονη αδιάλειπτη και παραγωγική επιστημονική συνεργασία και για τη βοήθειά τους στην προετοιμασία αυτής της παρουσίασης καθώς και όλους εσάς για την παρουσία και την προσοχή σας.